ĐỔI MỚI SINH HOẠT CHUYÊN MÔN

Sinh hoạt chuyên môn là một quá trình các GV tham gia vào các khâu từ chuẩn bị, thiết kế bài học sáng tạo, dạy thể nghiệm, dự giờ, suy ngẫm và chia sẻ các ý kiến sâu sắc về những gì đã diễn ra trong việc học của HS. Đây là hoạt động học tập lẫn nhau, học tập trong thực tế, là nơi thử nghiệm và trải nghiệm những cái mới, là nơi kết nối lý thuyết với thực hành, giữa ý định và thực tế. Trong quá trình học tập đó, GV sẽ học được nhiều điều để phát triển năng lực chuyên môn mới. Để đảm bảo sinh hoạt chuyên môn hiệu quả, trước hết các tổ chuyên môn trong nhà trường cần coi sinh hoạt chuyên môn là trụ cột, là chính sách quan trọng nhất để đổi mới nhà trường, nâng cao chất lượng việc học của HS. Từ đó giúp GV hiểu rõ ý nghĩa, tầm quan trọng của sinh hoạt chuyên môn và cùng nhau nhất trí quyết tâm thực hiện sinh hoạt chuyên môn mới.
ĐÔI MỚI SINH HOẠT CHUYÊN MÔN
THEO HƯỚNG NGHIÊN CỨU BÀI HỌC
 
I/  Phương pháp SHCM theo hướng tiếp cận mới :
SHCM theo hướng tiếp cận mới cần được thực hiện theo chu trình 4 bước sau đây:
Bước 1: Chuẩn bị BHMH
          Khuyến khích GV tự nguyện đăng ký tự chọn môn, bài học để dạy minh họa làm cho người tham dự sẽ học tập được nhiều hơn. Nếu không có GV tự nguyện, Tổ lựa chọn GV, môn, bài học và lớp dạy minh họa. Các GV trong trường cần được cử quay vòng, để lần lượt ai cũng được dạy minh họa.
          Nhất thiết Tổ phải yêu cầu để tất cả các GV được tham gia vào SHCM và cùng phối hợp với nhau khi soạn bài và thực hiện BHMH. Đặc biệt, đối với những GV còn tự ti, càng nên được giúp đỡ, hỗ trợ trực tiếp. Nhóm, tổ chuyên môn cũng có thể chọn môn, chọn bài dạy, chọn GV thực hiện BHMH và cùng trao đổi về kế hoạch bài học.
          BHMH cần phải thể hiện tính sáng tạo, áp dụng các PPDH và KTDH mới để cùng nghiên cứu thông qua dự giờ, suy ngẫm, chia sẻ. Ví dụ như điều chỉnh mục tiêu bài học; chọn nội dung thú vị cho bài học; thiết kế các hoạt động theo tiến trình linh hoạt; bố trí chỗ ngồi của HS sáng tạo; đặt câu hỏi hay, đào sâu suy nghĩ của HS, để HS hứng thú, phát huy tính tích cực của HS...
          Nên tôn trọng và khuyến khích sự tự chủ, sáng tạo của GV khi soạn bài với ý tưởng mới. Mục tiêu, nội dung và phương pháp của giờ học do GV dạy minh họa chủ động lựa chọn. Do đó, GV dạy minh họa cần tự quyết định mục tiêu bài học, lựa chọn nội dung, TBDH, kết cấu và tiến trình bài học.
          Để SHCM đạt chất lượng cao, Tổ cần khuyến khích sự chủ động tìm tòi, sáng tạo của tất cả các GV khi chuẩn bị BHMH và áp dụng vào việc dạy học hàng ngày. GV phải tích cực, chủ động tự đọc, tự học, nghiên cứu tài liệu mới; nghiên cứu và thử nghiệm các bài dạy với thiết kế bài học sáng tạo, mới mẻ khi chuẩn bị BHMH hoặc trong khi tiến hành bài học hàng ngày. Điều quan trọng là xem xét sự sáng tạo đó có phù hợp việc học của HS không và đem lại hiệu quả như thế nào. GV nên thảo luận kế hoạch bài học với các đồng nghiệp dạy cùng khối và thậm chí là khác khối nữa. Điều quan trọng trong SHCM cũng như trong dạy học hàng ngày là GV không bám vào mô hình lý tưởng nhất định mà phải biết đưa ra tiến trình dạy học thay đổi từ trạng thái này sang trạng thái khác phù hợp với tình huống học thực tế của HS. Một BHMH tốt là một bài học có sự sáng tạo, thể hiện một hay các khía cạnh sau:
          - Bài học đặt ra các mục tiêu mới có ý nghĩa hơn với HS, có thể khác với các sách hướng dẫn chung hiện nay;      
          - Bài học có điều chỉnh nội dung bài dạy trong sách giáo khoa cho phù hợp và có ý nghĩa đối với HS;
          - Có ý định sáng tạo về hình thức và kĩ thuật tổ chức hoạt động học tập để nâng cao chất lượng bài học;
          Bước 2: Tiến hành BHMH và dự giờ
          Tiến hành BHMH và tổ chức dự giờ là bước để giáo viên dạy minh họa tiến hành bài học và các GV khác dự giờ, thu thập thông tin để chuẩn bị cho việc suy ngẫm và chia sẻ.
          Việc bố trí dự giờ là khâu quan trọng trong SHCM, là cơ sở để GV có cách nhìn mới, nhận ra các vấn đề liên quan đến công việc của bản thân và đồng nghiệp. Để đảm bảo hiệu quả việc dự giờ cần lưu ý làm tốt các bước chuẩn bị bài học, tiến hành dạy minh họa của người dạy minh họa, tổ chức dự giờ theo quan sát mới và quay phim video bài học. Các bước cụ thể như sau:
          - Chuẩn bị lớp dạy minh họa và bố trí người dự giờ: Bố trí lớp dạy minh họa có đủ chỗ ngồi hoặc đứng cho người quan sát thuận lợi. Nếu lớp học quá chật hẹp, không đủ chỗ cho người dự, nên chia GV dự giờ theo nhóm, tổ, khối.
          - Điều chỉnh số lượng người dự giờ vừa mức. Nếu quá đông, GV sẽ không quan sát tốt và HS bị ảnh hưởng khi học. Việc suy ngẫm, phản hồi của GV dự giờ cũng bị hạn chế vì không đủ thời gian cho mọi người phát biểu, không tạo ra được mối quan hệ lắng nghe.
          - Việc dự giờ cần đảm bảo không làm ảnh hưởng đến việc học của HS, không gây khó khăn cho GV dạy minh họa.
          Thực hiện tốt nguyên tắc khi dự giờ phải tập trung vào việc học của HS. SHCM mới khác so với cách làm truyền thống ở đối tượng quan sát (dự giờ truyền thống là quan sát việc dạy của GV, dự giờ mới là quan sát việc học của HS). Để làm được như vậy thì:
          - Người dự giờ phải chuyển đối tượng quan sát từ GV sang HS và quan sát kỹ xem các em cảm nghĩ thế nào trong giờ học; không nên quá chú trọng vào ghi chép hay những hành động của GV dạy, vì như thế sẽ không quan sát được HS - những nhân vật trung tâm của giờ dạy. Nếu GV chỉ quan tâm ghi chép tiến trình, nội dung giờ học thì không quan sát được việc học của HS một cách tỷ mỉ, đầy đủ và sẽ không có đủ thông tin để suy ngẫm và chia sẻ. Chỉ ghi chép khi nào thật sự cần thiết.
          - Cần quan sát thái độ, nét mặt, hành vi, lời nói, cử chỉ và điệu bộ, lời nói, sự quan tâm của HS với bài học, mối quan hệ giữa các em HS, việc làm và sản phẩm học tập của HS... Đặc biệt chú ý đến sự thay đổi của các em trước hành vi của GV và bạn bè kể cả khi thay đổi hoạt động học tập.
          - Người dự giờ có thể kết hợp bao quát toàn cảnh lớp học và chọn tìm những HS tiêu biểu nhất, điển hình nhất để tập trung chú ý, thu thập thông - tin. Cố gắng lắng nghe những câu trả lời, có ý kiến của HS hoặc nhìn xem kết quả bài làm của HS ra sao? Kết hợp với những thông tin thu được đó, suy nghĩ xem hình đó xảy ra ở số đông hay số ít HS? Nguyên nhân tại sao lại như vậy?
          Vị trí quan sát rất quan trọng. Người dự giờ muốn có nhiều thông tin và thông tin chính xác về việc học của HS thì cần chọn vị trí ngang lớp học hoặc phía trên lớp học (đối diện với HS) để có thể quan sát nét mặt của HS càng nhiều càng tốt. GV không nên ngồi phía cuối lớp, sau lưng HS. Vì chỗ quan sát ở phía trên có hạn, GV dự giờ có thể đứng cạnh lớp để bao quát lớp học, đôi khi có thể quan sát được cụ thể việc làm, sản phẩm học tập của HS. Khi HS ngồi theo nhóm hoặc trong khi hoạt động nhóm hay hoạt động cá nhân thì GV dự giờ có thể đến gẩn các em để quan sát nhưng đảm bảo không che khuất tầm nhìn của GV đứng lớp, có thể cúi người thấp xuống ngang hàng cùng các em HS.
          Quan sát việc học của từng HS một cách tỷ mỷ giúp GV có thông tin phong phú để suy ngẫm và chia sẻ. Dần dần, sau một thời gian sẽ hình thành thói quen và năng lực quan sát tinh tế, nhạy cảm về HS - một phẩm chất và năng lực mới, đặc biệt quan trọng để GV cải tiến việc dạy học của mình.
          Qua dự giờ mỗi GV có cái nhìn và cách nhìn khác nhau, có suy nghĩ cảm nhận khác nhau về HS và bài học của các em. Khi các ý kiến khác nhau đó được chia sẻ cho mọi người cùng thấy sẽ làm cho việc phân tích bài học trở nên phong phú, sâu sắc, đa chiều, đa dạng. Từ đó, GV có cái nhìn toàn cảnh, phong phú và rõ nét hơn về tất cả các vấn đề liên quan đến việc dạy và việc học và các cách giải quyết chúng.     
          Đặc biệt, khi từ bỏ thói quen quan sát việc dạy của GV, người dự và người dạy sẽ thấy tất cả cùng nhau hướng về một điểm chung là việc học của HS. Họ không còn để ý đến những khoảng cách về năng lực giữa các GV, thoải mái hơn khi trao đổi và chia sẻ ý kiến. Từ đó họ dễ dàng chấp nhận lẫn nhau và họ sẽ chỉ quan tâm đến những khó khăn của người GV trước sự thay đổi phức tạp trong học tập của HS.
          Tóm lại GV dự giờ chỉ quan sát, suy ngẫm về việc học và các vấn đề liên quan đến việc học của HS. Người dự giờ phải quan sát tỉ mỉ, tinh tế, nhạy cảm việc học của từng HS để suy ngẫm và chuẩn bị chia sẻ ý kiến phong phú, sâu sắc. Những dấu hiệu từ HS thể hiện rõ ở khuôn mặt, lời nói, điệu bộ, sản phẩm học tập... Không nên chỉ quan sát việc dạy của GV, cần chú ý quan sát mối quan hệ phản ứng của HS trước nội dung bài học và hành động của GV. Không coi trọng việc ghi chép tiến trình bài dạy. GV dự giờ thoải mái ghi chép trong sổ dự giờ. Khi kiểm tra, nhà trường nên đánh giá sổ dự giờ của GV theo hướng này.
          Bước 3: Suy ngẫm, thảo luận về bài học
          Suy ngẫm và chia sẻ ý kiến của các GV về bài học sau khi dự giờ là đặc biệt quan trọng, là công việc có ý nghĩa nhất trong SHCM, là yếu tố quyết định chất lượng và hiệu quả của SHCM. Vì suy ngẫm gắn liền với thảo luận và chia sẻ ý kiến. Các ý kiến đưa ra nhiều hay ít, tinh tế và sâu sắc hay hời hợt và nông cạn sẽ quyết định hiệu quả học tập, phát triển năng lực của tất cả những người tham gia vào SHCM. Tuy nhiên, đây là khâu khó và phức tạp nhất nhưng đặc biệt thú vị, rất cần có tinh thần cộng tác, xây dựng của người tham gia và đặc biệt vai trò, năng lực của người chủ trì.
          Suy ngẫm khác đánh giá ở chỗ không có tiêu chuẩn và tiêu chí cụ thể nào. Suy ngẫm là những phán đoán về những thực tế vừa xảy ra trong giờ dự và đã từng xảy ra với bản thân người dự giờ (dựa vào năng lực, hiểu biết, kinh nghiệm vốn có để suy ngẫm).
          Khi suy ngẫm và chia sẻ, cần đảm bảo ai cũng phải có ý kiến riêng; ý kiến phải cụ thể, tỉ mỉ; lắng nghe và tôn trọng các ý kiến của nhau; không xếp loại giờ dạy; không phê bình, chỉ trích GV và HS. Người dự giờ phải có suy ngẫm sâu sắc vể việc học của HS và các vấn đề liên quan để đưa ra ý kiến riêng càng cụ thể, tỉ mỉ càng tốt, không nói chung chung. Mọi người phải lắng nghe và tôn trọng các ý kiến của nhau khi thảo luận. GV phải đặt mình vào hoàn cảnh của GV dạy minh họa; đồng cảm với khó khăn và chia sẻ thành công với GV dạy minh họa. Không nên quan tâm đến các tiêu chuẩn truyền thống của một giờ dạy như thời gian, nội dung kiến thức, sự hoàn hảo về tiến trình lên lớp. Cần quan tâm đến thái độ, hành vi, suy nghĩ, sản phẩm học tập, thực tế việc học của các em HS và mối quan hệ của chúng với ý định tiến hành của GV. Không nên rút ra kết luận thống nhất chung. Tuy nhiên có thể nhấn mạnh lại các vấn để nổi bật, đáng quan tâm và chú ý trong buổi SHCM. Tuyệt đối không xếp loại giờ dạy minh họa trong SHCM (kể cả trong suy nghĩ). Bởi vì giờ dạy là của chung mọi người khi tham gia SHCM (không của riêng giáo dạy minh họa). Thực tế, không có giờ dạy hoàn hảo, giờ dạy chính là giờ học dành cho HS, không phải dành cho GV. Hơn nữa, việc học của HS không cố định và muốn thay đổi cái cũ, áp dụng cái mới cần một quá trình lâu dài.
          Bước 4: Áp dụng cho thực tế dạy học hàng ngày
Đây là bước làm gián tiếp, không nằm trực tiếp trong quy trình SHCM. Tuy nhiên nó không tách rời việc SHCM vì sau các buổi SHCM, giáo viên sẽ nghiên cứu vận dụng, kiểm nghiệm những gì đã học và tự đúc rút thêm những vấn đề thắc mắc, băn khoăn. Trên cơ sở đó tiếp tục tìm tòi trong SHCM (giáo viên có thể dạy lại bài học đó, chuẩn bị bài minh họa tiếp theo) hoặc áp dụng các giờ dạy hàng ngày của mình. Việc làm này giúp giáo viên trở thành những "nhà nghiên cứu thực hành". Việc SHCM suy cho cùng là để giáo viên có năng lực mới, vận dụng trong công việc hàng ngày. Ý nghĩa đích thực của SHCM là giúp giáo viên không ngừng nâng cao năng lực chuyên môn để đảm bảo tốt việc nâng cao chất lượng từng bài học của học sinh.
           
          II/  Tổ chức thực hiện SHCM
          SHCM phải thực hiện liên tục và thực hiện theo 2 giai đoạn: Giai đoạn thứ nhất - Hình thành cách dự giờ, suy ngẫm mới, xây dựng quan hệ đồng nghiệp mới; Giai đoạn thứ hai - Tập trung phân tích các nguyên nhân, các mối quan hệ trong giờ học và tìm biện pháp cải tiến, nâng cao chất lượng các bài học.
          Giai đoạn thứ nhất: Hình thành cách dự giờ, suy ngẫm mới, xây dựng quan hệ đồng nghiệp mới
          Trong giai đoạn này SHCM cần tập trung thực hiện các mục tiêu sau:
          - Luyện tập cách quan sát và suy nghĩ về việc học của HS trong giờ học; tích lũy, làm phong phú các hiểu biết sâu sắc về HS, về nội dung bài học và môn học. Từ đó, GV sẽ hình thành được kỹ năng quan sát nhạy cảm, tinh tế về HS trong công việc hàng ngày; có khả năng phán đoán nhanh nhạy, chính xác để điều chỉnh việc dạy phù hợp việc học của HS.
          - Làm thay đổi cách nhìn, cách nghĩ và cảm nhận của GV về mỗi HS trong từng hoàn cảnh khác nhau (suy nghĩ, tình cảm, thái độ, khó khăn, mong muốn,...) của HS trước nhiệm vụ học tập, trước bản thân, bè bạn và trước thầy cô giáo.
          - Hình thành thói quen lắng nghe lẫn nhau; rèn tập cách chia sẻ ý kiến, từ đó hình thành mối quan hệ đồng nghiệp thân thiện, cộng tác và học tập lẫn nhau. SHCM không phải là nơi để GV giỏi dạy GV yếu, mà đó là nơi giúp mọi GV học tập lẫn nhau, GV giỏi nhiều khi có thể học tập được những điểu bổ ích từ các GV khác và từ HS. Sự chia sẻ sâu sắc việc học của từng HS trong những hoàn cảnh và thời điểm cụ thể sẽ tạo ra "tình huống học tập" tự nhiên nhưng rất hữu ích với tất cả các GV.
          Giai đoạn thứ hai: Tập trung phân tích các nguyên nhân, các mối quan hệ trong giờ học và tìm biện pháp cải tiến, nâng cao chất lượng các bài học
          Sau khi đã đạt được các mục tiêu của giai đoạn thứ nhất, cần chuyển sang giai đoạn thứ hai nhằm nâng cao chất lượng của SHCM qua việc:
          - Đi sâu nghiên cứu, phân tích các phương án dạy học đáp ứng tốt việc học của HS, các mối quan hệ trong lớp học, các kỹ năng cần thiết để nâng cao chất lượng việc học của HS.
          - Tăng cường vận dụng, thử nghiệm những ý tưởng sáng tạo khi dạy minh họa. Tất cả những ý tưởng sáng tạo, những hiểu biết mới về PPDH tích cực, lấy HS làm trung tâm đều được vận dụng, trải nghiệm trong SHCM. Từ đó, hình thành, củng cố và phát triển các năng lực, kỹ năng nghề nghiệp của GV. Mỗi buổi SHCM là một bài học từ thực tế cho tất cả GV và kết quả SHCM sẽ thay đổi từ từ theo quá trình, thường không dễ nhận thấy ngay, nhưng toàn diện và bền vững. Vì vậy, SHCM nên tổ chức càng nhiều lần và liên tục càng tốt.